ประเมินสภาพจิตใจตนเองอย่างไร ว่าปลอดภัยจากสึนามิ

ศ.นพ.พิเชฐ อุดมรัตน์

จิตแพทย์ประจำภาควิชาจิตเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

แม้หลายคนจะมีร่างกายปลอดภัยจากเหตุการณ์คลื่นยักษ์สึนามิเข้าถล่ม 6 จังหวัดภาคใต้ฝั่งทะเลอันดามัน แต่จิตใจของคนเหล่านั้นก็ยังไม่แน่ใจว่าจะปลอดภัยอยู่หรือไม่ ดังข่าวที่ นพ.วชิระ เพ็งจันทร์ รองอธิบดีกรมสุขภาพจิต ได้รายงานถึงกรณีที่ย่าจะฆ่าหลาน 2 คน ที่ จ.ภูเก็ต เพราะปู่ได้เสียชีวิตลงไปจาก เหตุการณ์คลื่นยักษ์เข้าถล่มในครั้งนี้ รวมทั้งมีรายงานว่าในช่วง 1 สัปดาห์แรกหลังเกิดเหตุสะเทือนขวัญสึนามินั้น ได้มีผู้ขอรับการช่วยเหลือทางสุขภาพจิตไปแล้วประมาณ 1,400 คน จนกล่าวได้ว่าสึนามิทำให้เกิดความทุกข์ทางใจ (tsunami induced psychological distress, TIP) หรือเกิดโรคทางจิตเวช (tsunami induced psychiatric disorders, TIP) ขึ้นได้ ที่ผมขอเรียกชื่อย่อเป็นภาษาอังกฤษรวม ๆ ว่า “ทิพ” (TIP) ซึ่งโรคทาง จิตเวชที่เกิดขึ้นนั้นอาจเป็นโรคเครียดเฉียบพลัน (acute stress disorder), โรคเครียดภายหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (posttraumatic stress disorder, PTSD) หรือโรคจิตเวชใด ๆ ที่ผู้ป่วยเคยเป็นอยู่เดิม ซึ่งได้ทุเลาหรือหายไปแล้ว แต่กลับมามีอาการกำเริบขึ้นมาใหม่อีก ภายหลังจากได้ประสบกับเหตุการณ์สึนามิครั้งนี้

บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์ที่จะเสนอเครื่องมือหรือแบบทดสอบเพื่อให้ผู้อ่านได้ลองประเมินตนเอง เพื่อเป็นการคัดกรองเบื้องต้น(screening test) ว่าสภาพจิตใจของตนเองเป็นอย่างไร สมควรจะไปขอรับความช่วยเหลือทางด้านสุขภาพจิตจากผู้เชี่ยวชาญต่อไปหรือไม่ โดยขอเรียกชื่อแบบทดสอบนี้ว่า “ทายส์” (tsunami impact event scale, TIES) ซึ่งผมปรับปรุงมาจากแบบทดสอบ Impact Event Scale ฉบับภาษาไทยที่ รศ.ดร.พญ.สาวิตรี อัษณางค์กรชัยได้แปลไว้และได้นำไปใช้ในการศึกษาวิจัยมาแล้ว ในกรณีที่เกิดภัยพิบัติน้ำท่วมใหญ่ขึ้นที่ อ.หาดใหญ่ เมื่อวันที่ 21-25 พฤศจิกายน 2543 เรียกว่าเป็นการใช้ “ทายส์” มาทำนาย “ทิพ” ว่าตัวเราเองมีความเสี่ยงที่จะเกิด “ทิพ” หรือไม่

แบบประเมินตนเองถึงผลกระทบของเหตุการณ์สึนามิต่อสภาพจิตใจ*

(Tsunami Impact Event Scale, TIES)

เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม 2547 คุณเป็นคนหนึ่งที่ได้ประสบเหตุการณ์คลื่นยักษ์สึนามิโดยตรง และ คุณโชคดีที่รอดชีวิตมาจากเหตุการณ์ครั้งนี้ได้ เนื่องจากมีบางคนที่ประสบกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญเช่นนี้แล้ว อาจมีอาการหรือลักษณะบางอย่างเกิดขึ้น จึงขอให้คุณได้อ่านลักษณะหรืออาการแต่ละข้อข้างล่างนี้แล้วตอบว่าลักษณะเหล่านี้ได้เกิดขึ้นกับคุณบ่อยเพียงใด ในช่วงเจ็ดวันที่ผ่านมาจนถึงวันที่คุณตอบแบบประเมินนี้

ถ้าข้อใดไม่ได้เกิดขึ้นกับคุณเลย ให้ตอบ 0

ถ้าได้เกิดขึ้นนาน ๆ ครั้ง ให้ตอบ 1

ถ้าเกิดขึ้นเพียงบางครั้ง ให้ตอบ 2

และถ้าเกิดขึ้นบ่อย ๆ ให้ตอบ 3

ลักษณะ	ไม่เกิดเลย	นาน ๆ ครั้ง	บางครั้ง	บ่อย ๆ
1. ฉันมักจะคิดถึงเหตุการณ์สึนามิ ทั้งที่ฉันไม่ได้ตั้งใจ	0	1	2	3
2. ฉันพยายามที่จะไม่ให้ตัวฉันต้องรู้สึกเสียใจ เมื่อฉันต้องคิดถึงเหตุการณ์สึนามิ หรือเมื่อมีอะไรมาเตือนให้คิดถึงเหตุการณ์ สึนามิ	0	1	2	3
3. ฉันพยายามที่จะกำจัดเหตุการณ์สึนามิออกไปจากความ ทรงจำ	0	1	2	3
4. ฉันมักจะนอนไม่หลับหรือหลับไม่สนิทเมื่อภาพหรือความคิดเกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิเข้ามาในจิตใจของฉัน	0	1	2	3
5. ฉันมีความรู้สึกรุนแรงเกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิเป็นระลอก ๆ	0	1	2	3
6. ฉันฝันเกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3
7. ฉันพยายามไปให้ไกลจากสิ่งที่เตือนให้คิดถึงเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3
8. ฉันรู้สึกเหมือนว่าเหตุการณ์สึนามิไม่ได้เกิดขึ้นหรือเหตุการณ์ สึนามิไม่ได้เป็นความจริง	0	1	2	3
9. ฉันพยายามที่จะไม่พูดถึงเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3
10. ภาพที่เกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิ มักจะโผล่ขึ้นมาในใจฉัน	0	1	2	3
11. สิ่งต่าง ๆ มักจะทำให้ฉันต้องคิดถึงเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3
12. ฉันรู้ดีว่าฉันยังมีความรู้สึกมากมายเกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิ แต่ฉันก็ไม่ได้จัดการอะไรลงไป	0	1	2	3
13. ฉันพยายามที่จะไม่คิดถึงเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3
14. สิ่งเตือนใจต่าง ๆ มักจะดึงความรู้สึกของฉันเกี่ยวกับ เหตุการณ์สึนามิ กลับมา	0	1	2	3
15. * พิเชฐ อุดมรัตน์ (2548). ปรับปรุงจากแบบสอบถาม Impact Event Scale (IES) เดิม ฉันรู้สึกค่อนข้างจะมึนชาเกี่ยวกับเหตุการณ์สึนามิ	0	1	2	3

เมื่อครั้งที่ รศ.ดร.พญ.สาวิตรี อัษณางค์กรชัย นำแบบประเมิน IES ฉบับภาษาไทยไปใช้ในการศึกษาผู้ประสบอุทกภัยในหาดใหญ่เมื่อปี พ.ศ. 2543 นั้น ไม่ได้หาค่า cut off ของเครื่องมือนี้ที่จะแบ่งว่า ต้องได้คะแนนเท่าไหร่ขึ้นไปจึงจะมีความเสี่ยงสูง แต่ได้ค่าเฉลี่ยของคะแนน IES ในกลุ่มที่ศึกษาอยู่ที่ 13.4 8.2 จึงอาจกล่าวได้คร่าว ๆ ว่า

ถ้าคะแนนรวมของคุณอยู่ระหว่าง 0-15 คุณน่าจะมีสุขภาพจิตดีอยู่

ถ้าอยู่ระหว่าง 16-25 คุณน่าจะได้รับผลกระทบทางด้านอารมณ์จิตใจเล็กน้อย

ถ้าอยู่ระหว่าง 26-35 คุณน่าจะได้รับผลกระทบปานกลาง สมควรที่จะไปพบ

บุคลากรทางสุขภาพจิต เพื่อประเมินอย่างละเอียดต่อไป

ถ้าอยู่ระหว่าง 36-45 คุณน่าจะได้รับผลกระทบมาก สมควรรีบไปพบกับบุคลากร

ทางสุขภาพจิตโดยด่วน เพื่อจะได้ประเมินอย่างละเอียดและ

หรือขอรับความช่วยเหลือที่เหมาะสมต่อไป

แต่ไม่ว่าคุณจะได้คะแนนเท่าไหร่ ก็ไม่ควรหวั่นไหวหรือใจเสีย เพราะแบบประเมินนี้เป็นเพียงการประเมินตนเองเบื้องต้นอย่างคร่าว ๆ เท่านั้น หรือถึงแม้คุณจะป่วยเป็นโรคใดโรคหนึ่งในกลุ่มโรค “ทิพ” (TIP) ก็ไม่ควรตื่นตระหนกตกใจเช่นกัน เพราะปัจจุบันความก้าวหน้าของการรักษาทางด้านจิตเวชศาสตร์ได้พัฒนาไปอย่างมาก เรียกได้ว่า เมื่อป่วยได้ ก็หายได้เหมือนโรคอื่น ๆ

ถึงอย่างไร ผมก็ขอส่งแรงใจร่วมกับพี่น้องคนไทยทั้งประเทศเพื่อเป็นกำลังใจให้กับคุณได้ก้าวข้ามความทุกข์ที่เกิดจากเหตุการณ์สึนามิในครั้งนี้

_______________________________________________________________________

7 มกราคม 2548