การวิเคราะห์สถานการณ์ จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และภาวะคุกคาม

การสัมมนาคณะกรรมการประจำคณะ เมื่อวันที่ 8-10 ตุลาคม 2548

ž สถานการณ์

1. การขับเคลื่อนทฤษฎีสุขภาพและการสร้างหลักประกันสุขภาพทั่วหน้า ซึ่งเป็นประเด็นเชิงนโยบายจากรัฐบาลและกระทรวงสาธารณสุข สะท้อนให้เห็นภาพว่าการบรรลุผลการพัฒนาเชิงนโยบายดังกล่าวจะนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงระบบบริการรักษาพยาบาล ไปสู่ลักษณะของการวางระบบการสร้างภูมิคุ้มกันสุขภาพ โดยแนวคิดจะเป็นการสร้างและส่งเสริมให้เกิดดุลยภาพของสุขภาพมากกว่าการแก้ไขและรักษาพยาบาลให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ

ภาพฉายที่ต่อเนื่องจากประเด็นดังกล่าวจะพบว่า บริบทของสังคมจะสามารถเข้ามาร่วมสร้างให้เกิดพฤติกรรมตามระบบภูมคุ้มกันสุขภาพได้มากขึ้น ซึ่งหมายถึงว่ากระบวนการการรักษาพยาบาลและสุขภาพ จะไม่อยู่เพียงภายในกรอบขอบเขตของโรงพยาบาลเพียงอย่างเดียวเหมือนอย่างเช่นปัจจุบัน ⁽¹⁾

2. ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีที่มีการพัฒนาอย่างรวดเร็วมาก ในอนาคตอันใกล้จะถูกนำมาบูรณาการประยุกต์ใช้ในวงการแพทย์มากขึ้นและเป็นไปได้อย่างก้าวกระโดด สะท้อนให้เห็นภาพของการพลิกโฉมการพัฒนาจากการใช้งานในระดับ Information Technology ในปัจจุบัน เป็นการปรับใช้เทคโนโลยีสู่ระบบการวินิจฉัยการป้องกันและการรักษาทางการแพทย์อย่างก้าวกระโดด⁽¹⁾

และพัฒนาการที่ต่อเนื่องในกรณีความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีในวงการแพทย์ ดังกล่าวนี้ฉายภาพที่เชื่อมโยงไปสู่รูปแบบการบริการสุขภาพในลักษณะที่เป็น genetic engineering ที่จะช่วยลดอุบัติการณ์ของโรคทางกรรมพันธุ์ สร้างเสริมความต้านทานโรค วัคซีนใหม่เป็นต้น และพัฒนาการในอนาคตอันใกล้จะก้าวเข้าสู่รูปแบบการนำ nano-technology มาใช้เพื่อการวินิจฉัยและการรักษาโรค รวมทั้งการพัฒนา SMART MATERIAL มาใช้ทางการแพทย์ ⁽¹⁾

3. กระแสภูมิปัญญาตะวันออก ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพและการรักษาพยาบาลจะเป็นแรงเคลื่อนเชิงบวกที่ได้รับความยอมรับและนำสู่การปฏิบัติตนมากขึ้น ในขณะเดียวกันกระแสการรณรงค์ด้านสุขภาพในสังคมที่ต่อเนื่อง อาทิเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ บุหรี่ หรือการส่งเสริมการรับประทานผัก ผลไม้ การลดอาหารมัน-รสจัด การส่งเสริมการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ทำให้การเจ็บป่วยที่เกิดจากพฤติกรรมของผู้คนจะน้อยลง ทางเลือกของการบริการด้านการรักษาพยาบาลตะวันออก เนื่องจากผู้ป่วยและประชาชนจะเป็นผู้เลือกการบริการด้านสุขภาพตามที่ตนเองสนใจ กระแสแพทย์ทางเลือกจะได้รับความนิยมมากขึ้น ⁽¹⁾

4. การจัดระบบจ่าย/ชำระค่ารักษาพยาบาล ( payment system ) มีการดำเนินการโดย third party payer เป็นผู้จ่ายเงิน ( จากภาษีของรัฐ ) แทนประชาชน พร้อมการกำกับ ตรวจสอบและปรับวิธี

การจ่ายเงินจาก free-for-service มาเป็น Capitation และ DRG ทำให้สถานพยาบาลต้องปรับรูปแบบและวิธีให้บริการอย่างมาก ภาพที่พึงจะเป็นจริงได้ต่อไปในอนาคตคือ การพัฒนาระบบดังกล่าวทั้งหมดสามารถเอื้อให้ภาคเอกชนเข้ามาร่วมให้บริการรักษาพยาบาลได้ช้า-เร็ว เพียงใด ซึ่งหมายถึงว่าการแข่งขันจะเริ่มก้าวเข้าสู่ระบบเปิดมากขึ้น ⁽¹⁾

5. ทิศทางการพัฒนาในระยะแผน ฯ 10 ⁽²⁾

1.) การสร้างสังคมแห่งการเรียนรู้ : พัฒนาสมรรถนะและขีดความสามารถของคนไทย เสริมสร้างองค์ความรู้และภูมิปัญญาแก่คนไทย รวมทั้งการปฏิรูประบบการเรียนการสอน

2.) การพัฒนาสังคมเชิงรุก : การเสริมสร้างสุขภาพที่ดีแก่ประชาชนทุกวัย สร้างความมั่นคงและปลอดภัยให้คนและสังคม เสริมสร้างสังคมสันติสุข และเตรียมความพร้อมในการเข้าสู่สังคมสูงอายุ

3.) การปรับโครงสร้างทางเศรษฐกิจเพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ : การพัฒนาศักยภาพระบบโครงสร้างพื้นฐานและโลจิสติกส์ การเพิ่มผลิตภาพในการผลิต การค้า และบริการ การเพิ่มประสิทธิภาพขององค์กร เครือข่ายและกลไกเพื่อยกระดับความสามารถในการแข่งขัน รวมทั้งการยกระดับความสามารถทางเทคโนโลยี การต่อยอดทางนวัตกรรม

4.) การพัฒนาความเข้มแข็งทางวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี : สร้างและพัฒนาบุคลากรด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ส่งเสริมการวิจัย พัฒนา และนวัตกรรมที่ตอบสนองการผลิตบริการ และการตลาด

5.) เสริมสร้างความสมดุลของการพัฒนา : แก้ไขปัญหาความยากจนและการกระจายรายได้ สร้างความมั่นคงให้กับชุมชนท้องถิ่นอย่างยั่งยืน รักษาความสมดุลและยั่งยืนเชิงนิเวศน์ รวมทั้งแก้ไขปัญหายาเสพติด สร้างความปลอดภัยในชีวิตทรัพย์สิน และความเป็นธรรมในสังคม

6.) การบริหารจัดการที่ดีของภาคีการพัฒนา : เร่งสร้างความเข้มแข็งภาคประชาชน เสริมสร้างธรรมาภิบาลให้กับภาคีการพัฒนา รวมทั้งภาคประชาชน เสริมสร้างธรรมาภิบาลให้กับภาคีการพัฒนา รวมทั้งเสริมสร้างและปรับปรุงระบบ กลไกเอื้อต่อการบริหารจัดการที่ดีของทุกภาคีการพัฒนา

ž จุดแข็ง / จุดอ่อน ⁽¹⁾

จุดแข็ง

จุดอ่อน

1. คณะแพทยศาสตร์มีระบบบริหารที่ต่อเนื่อง ผู้บริหารมีวิสัยทัศน์ เปิดกว้างทางความคิด ยอมรับความคิดเห็นของบุคลากรในองค์กร 2. เป็นผู้นำระบบการเรียนการสอนแบบ Problem Base Learning (PBL) และด้านแพทยศาสตรศึกษา 3. เป็นศูนย์กลางการรักษาพยาบาลของภาคใต้ เนื่องจากเป็นโรงเรียนแพทย์แห่งเดียวในภาคใต้ 4. เป็นผู้นำด้านระบบคุณภาพ โดยนำ HA TQA มาใช้ในการบริหารจัดการ ทำให้องค์กรพัฒนาอย่างต่อเนื่อง 5. มีหน่วยระบาดวิทยาที่เข้มแข็ง เป็นที่ยอมรับของนานาชาติ และสามารถเลี้ยงตัวเองได้ 6. มีอาจารย์ที่มีความสามารถในการวางแผนและทำวิจัยระดับชาติ 7. มีระบบการวางแผน การบริหารงานตามแผน การติดตามตัวชี้วัด (KPIs) และผลการดำเนินงาน อย่างเป็นระบบ 8. บุคลากรมีความรู้ ความสามารถ เชี่ยวชาญเฉพาะทาง และได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง 9. บุคลากรมีความมุ่งมั่นในการทำงาน ยอมรับการเปลี่ยนแปลง การประเมิน พร้อมรับภาวะวิกฤต 10. มีระบบการจ่ายค่าตอบแทนและสวัสดิการให้กับบุคลากรที่ดีกว่าในระบบราชการเดียวกัน 11. มีระบบสารสนเทศทางด้านงานบริการรักษาพยาบาล (HIS) ที่ทันสมัย สามารถนำไปใช้ในการบริหารจัดการได้อย่างมีประสิทธิภาพ

1. โครงสร้างซับซ้อน สายการบังคับบัญชายาว วัฒนธรรมองค์กรมีแนวโน้มปรับเปลี่ยนจากทำงานด้วยใจ เป็นการแข่งขันมุ่งค่าตอบแทน 2. ขาดการประชาสัมพันธ์เชิงรุก การส่งเสริม Health promotion ยังไม่จริงจัง และความร่วมมือลดลง 3. ขาดการเตรียม sussession plan ทั้งสายบริหารและสายวิชาชีพ จำนวนแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ไม่ได้สัดส่วนกับงาน ความก้าวหน้าในบางสายวิชาชีพยากและช้า 4. บริหารทรัพยากรยังไม่เต็มประสิทธิภาพ (ครุภัณฑ์ราคาแพง ห้องผ่าตัด เตียง) 5. อัตราการลาออก / โอนย้าย มีอย่างต่อเนื่องและขาดแคลนอัตรากำลังและขาดแคลนผู้เชี่ยวชาญ 6. เกิดการแข่งขันในเรื่องค่าตอบแทนกับโรงพยาบาลเอกชน 7. เข้าถึงบริการยาก ไม่เท่าเทียม มีข้อจำกัดในการให้บริการและขาดการประสานเชื่อมโยงในบางส่วน 8. รัฐบาลขาดการประชาสัมพันธ์เชิงรุกอย่างจริงจังทั่วทั้งองค์กร และความร่วมมือกับโรงพยาบาลข้างเคียง ชุมชน และองค์กรท้องถิ่นมีน้อย 9. นักศึกษามีปัญหาด้านวุฒิภาวะ ความรับผิดชอบต่อหน้าที่ การแสดงออก มี EQ และความตั้งใจในการเป็นแพทย์น้อย (ไม่เข้าใจในวิชาชีพแพทย์) 10. นักศึกษาไม่มั่นใจความรู้ในสิ่งใหม่ๆ ขาด critical analytical thinking หรือความสามารถในการบูรณาการความรู้ใหม่เข้ากับความรู้เดิมหรือนำมาแก้ไขปัญหาแวดล้อมใหม่ 11. ควรมีระบบที่พัฒนาเจตคติของอาจารย์ในด้านความเป็นครูที่จะสอนและเป็น role model ในความเป็นแพทย์ที่ดี สมาชิกของชุมชนที่ดี (medical professionallism) 12. อาจารย์ขาดทักษะในการสอน PBL และนักศึกษาไม่มั่นใจในระบบการเรียน การสอน PBL ทำให้การเรียนการสอนไม่ บรรลุวัตถุประสงค์ 13. วิธีการประเมินผลวัดได้ไม่ครบกระบวนการเรียนการสอนและวัตถุประสงค์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านจริยศาสตร์ medical professionalism 14. ยังไม่ค่อยมีข้อมูลพื้นฐานในการชี้นำสังคมในการทำหลักสูตร (health or burdens of health in the region) 15. การบูรณาการและสร้างเครือข่ายระหว่างคณะและสถาบันอื่นยังไม่ดีเท่าที่ควร 16. การบูรณาการงานบริการ, การเรียนการสอน, และวิจัยเข้าด้วยกัน ยังต้องมีการพัฒนา 17. มีบุคลากรที่มีความรู้ความสามารถ อุปกรณ์พร้อม และมีหน่วยระบาดวิทยาที่เข้มแข็งสามารถให้คำแนะนำในการทำวิจัยได้ แต่ขาดผู้นำกลุ่มวิจัยที่จะรวบรวมกลุ่มคนที่มีความสามารถมาร่วมทำงานวิจัย 18. งานวิจัยที่ชี้นำสังคมยังมีน้อย

ž โอกาส / ภัยคุกคาม ⁽¹⁾

Opportunity

Threat

1. มีแหล่งความรู้และปราชญ์ท้องถิ่นซึ่งสามารถบูรณาการภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการเรียนการสอนได้ 2. การออกนอกระบบเป็นมหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐบาล ทำให้มีอิสระในการกำหนดนโยบายในการบริหารงาน 3. อยู่ในเขตภาคใต้ใกล้กับประเทศมาเลเซีย และสิงคโปร์ ทำให้มีการแลกเปลี่ยนอาจารย์/นักศึกษาได้ง่าย 4. เป็นโรงเรียนแพทย์แห่งเดียวในภาคใต้ ทำให้มีผู้ป่วย จำนวนมากและหลากหลาย เหมาะแก่การทำวิจัย 5. ประชาชนสนใจดูแลสุขภาพมากขึ้น มีความรู้มากขึ้น สนใจแพทย์ทางเลือก 6. นโยบายรัฐบาลสนับสนุน Excellence Center 7. การขยายตัวของระบบประกันสุขภาพเอกชน (ขยายฐานลูกค้า)

1. มหาวิทยาลัยจะออกนอกระบบ ทำให้รัฐบาลสนับสนุนงบประมาณน้อยลง โดยจะสนับสนุนโครงการที่สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ของรัฐบาล แต่งบประมาณที่ได้จะให้ตามหัวนักศึกษาแพทย์, ไม่จริงใจในการสนับสนุนงบประมาณ และนโยบายสนับสนุนการศึกษาเปลี่ยนแปลงบ่อย ขาดความยั่งยืนต่อเนื่อง 2. การออกนอกระบบทำให้บุคลากรรู้สึกไม่มั่นคง 3. ตามเทคโนโลยีไม่ทัน และติดกับเทคโนโลยีสมัยใหม่ (อุปสงค์เทียม) เบี่ยงเบนเป้าหมายที่แท้จริงของการดูแลรักษาสุขภาพโดยนำไปผูกพันกับการตรวจที่ดูทันสมัย ราคาแพง 4. สังคมวัตถุนิยม, ระบบส่งเสริมคุณค่าภายในของปัจเจกบุคคลไม่ชัดเจน 5. ผลกระทบเกิดจากระบบกองทุน ICU ต้องอุดหนุนระบบการจัดการศึกษาจากรายรับ ค่ารักษาพยาบาลเพิ่มขึ้น ระยะเวลาการชำระหนี้นานขึ้น 6. แนวโน้มเศรษฐกิจชะลอตัว อันเป็นผลมาจากปัจจัยด้านราคาน้ำมันมีราคาสูง ก่อให้เกิดอัตราเงินเฟ้อ อัตราดอกเบี้ยสูง ทำให้เกิดกำลังซื้อลดลง และมีผลกระทบใน เชิงลบ คือ การจัดสรรงบประมาณของรัฐ 7. ความไม่ปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินจากเหตุการณ์ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ และยังทำให้ต่างประเทศไม่มั่นใจในการให้เงินทุนวิจัย 8. การที่โรงเรียนแพทย์ขึ้นอยู่กับกระทรวงศึกษาธิการ ทำให้การพัฒนา/งบประมาณได้รับไม่เท่าเทียมกับกระทรวงสาธารณสุข 9. รัฐให้ความสำคัญกับโครงการผลิตแพทย์เพิ่ม แต่ไม่ได้สนับสนุนด้านโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็น ได้แก่ สถานที่ อาจารย์แพทย์ งบประมาณ และมีการตั้งเป้าหมายที่ไม่ realistic ตามหลักวิชาการ 10. การแข่งขันของโรงเรียนแพทย์ในประเทศเพิ่มขึ้น ทั้งรัฐบาลและเอกชนทำให้สูญเสียบุคลากร/ลูกค้า อีกทั้งมีการปรับเปลี่ยนระบบการสอบคัดเลือก 11. พื้นฐานการวิจัยของประเทศไทยยังไม่ เข้มแข็งพอ 12. การปฏิรูประบบสวัสดิการการรักษาพยาบาลของข้าราชการจะเป็นระบบเปิดให้เอกชนเข้ามาแข่งขันได้ 13. การปรับเปลี่ยนนโยบายสาธารณสุข เช่น การให้เครดิตโรคเรื้อรัง 4 โรค ทำให้ขาดเงินทุนหมุนเวียน และต้องปรับเปลี่ยนระบบบริหารให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลง 14. ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้า มีระบบการจ่ายเงินที่ไม่แน่นอน มีผลให้เงินสดหมุนเวียนของโรงพยาบาลลดลง 15. ในปัจจุบันผู้ป่วยและญาติรู้จักสิทธิผู้ป่วย มากขึ้นและพร้อมที่จะเรียกร้องสิทธิ 16. มาตรการกำหนดขนาดกำลังคนภาครัฐของรัฐบาล

หมายเหตุ (1) การวิเคราะห์สถานการณ์จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และภาวะคุกคาม เอกสารประกอบการสัมมนาคณะกรรมการประจำคณะ

“ทิศทางและนโยบายการพัฒนาคณะแพทยศาสตร์ ใน 5 ปีข้างหน้า (ปีงปม.2550 – 2554)” เมื่อวันที่ 8 – 10 ตุลาคม 2548

ณ อมารี รีสอร์ท ตรัง

(2) กรอบยุทธศาสตร์การปรับโครงสร้างเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ในระยะ 4 ปี (2548 – 2551) สำนักงานคณะกรรมการ

พัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ วันที่ 11 มกราคม 2548